Büyük Saray Mozaikleri

Saray, Ayasofya ve Hipodrom’dan sahil çizgisine kadar uzanıyor olup deniz cephesinde askeri açıdan etkili, anıt olarak da değerli bir duvar tarafından korunuyordu. Tesis 306-337 yılları arasında yanyana inşa edilmiş ayrı, ancak birbiriyle bütünleşen avlular, taht salonları, arzhaneler, kiliseler, dua odaları, bahçeler, su kuyuları, kütüphaneler, toplantı salonları, kaplıca ve stadyumlar gibi birimlerden oluşuyordu.

Söz konusu yapı topluluğu Bizans’ın egemen olduğu yüzyıllarda tekrar tekrar geliştirilmiş, değiştirilmiş, yenilenmiş ve genişletilmiştir.

-Büyük Sarayı ve eklentilerini gösterir kroki

Mozaik Müzesi bahçesinde bulunan bazı sütun örnekleri

Bu büyük yapı içinde bugün Sultanahmet Cami’nin yerinde Daphne Sarayı’nın, yarış pistine bakan locayı içerek Kathisma Sarayı’nın ve de Stephanos Kilisesi’nin bulunduğunu belirtmek gerekir.

1935-1945 kazılarında bu alanın güneybatısında, tam olarak altın kaplamalı Triklinium ve Trikonchos (imparator Theophilos tarafından üç yapraklı yoncanın bir kaidesi üzerine yaptırılan temsil odası) bölgesindeki bir taraçada, ortası açık, büyük, sütunlu bir avlu ile onun hemen yanında, avlunun ekseninde kalacak şekilde, saraya ait bir hol bulunmuştur.

Bu mozaikler günümüzde sarayın en çok ziyaret edilen yerlerinden biri haline geldiler.

MOZAİKLERİ KURTARMANIN TARİHÇESİ

19.yüzyılın ikinci yarısında yazılı kaynakların yorumlanmasıyla İmparator Sarayları’nın araştırmaları başlamış oldu. Bu öncü çalışmaları E.Mamboury, Th. Wiegland, A.M. Schneider, C. Mango ile W. Müller-Wiener yaptılar. Fransızların Mangan Sarayı üzerinde durmalarından sonra (1921-1923) Edinburgh St. Andrews Üniversitesi’nde çalışan İngiliz bilim adamları bölgede büyükçe kazılar düzenlediler (1935-1938 ve 1951-1954). Sultanahmet Cami’nin Arasta Pazarı bölgesinde, eski saray kompleksinin güneybatısında bulunan ve “Büyük Saray” diye anılan bina o sırada kısmen açığa çıkartılmıştı.

Bu noktada Avusturya Bilimler Akademisi T.C. Kültür Bakanlığı, Anıtlar ve Müzeler Genel Müdürlüğü ile ortaklaşa yürütülen bir proje çerçevesinde meşhur Büyük Saray Mozaiği’ni kurtarma ve onarma işini üstlenmiş, yeni kazılar (1983-1997) yapılmıştır.

Mozaikler üç ayrı katmandan oluşmaktadır. Alttan yukarıya doğru katmanların bileşimleri şöyledir:

0.3 – 0.5 m. kalınlığındaki kırma taş katmanın üzerine 9 cm’lik harç dökülmüş, harcın üzeri sıkıştırılmış balçık, toprak ve odun kömüründen yapılma bir yalıtım tabakası ile örtülmüş, sonra da yoğun oranda kiremit kırıntıları içeren sert bir döşeme tabakası ile sağlamlaştırılmıştır. En üstte ise yüzeydeki mozaiğin döşendiği asıl oturtma harcı bulunmaktadır.

MOZAİĞİN TAVSİRİ

Bugünkü alanı 170-180 m² gelen mozaiğin 6 metre genişliğinde ana resminin dışında dört friz şeridi üzerine dizilmiş daha küçük motifli, rengarenk tasvirler vardır. Mozaiğin iç ve dış kenarlarında 1.5 metre genişliğinde özenle döşenmiş bir çerçeve bulunuyordu. anlaşıldığına göre zemine natüralist tarzda işlenen kenger yaprağı sürgünü şeklindeki süs şeridi, düzenli aralıklarla aşırı büyük mask figürleri ile kesiliyordu.

Bu arada esas tema hep doğa ve peyzajla, Tanrı Dionysos’un dünyası ile kurulan ilintiydi. Boşlukları egzotik meyve ve hayvan tasvirleriyle dolu olan kenger yaprağı spirallerinin her iki yanında da çok renkli geometrik bordürlerle bezenmiş bir dalga kuşağı uzanıyordu.

Mozaiğin günümüze kalan bölümlerinin yaklaşık 150 ayrı insan ve hayvan figürü saptanmıştır. Açıklayıcı yazılara rastlanmadığına göre tasvirlerin yazılı metin olmadan da anlaşıldığını var saymak gerekir.

Mevcut resim repertuarı içerik bakımından şu öbeklere ayrılabilir:

Kaplan, aslan, pars, erkek domuz, ceylan ve tavşanlı av sahneleri. Kılıç ya da mızrak taşıyan avcılar at üzerinde veya yaya olarak görülürler.
Hayvan dövüşleri: örneğin kartal ile yılan, erkek geyik ile yılan, fil ile aslan.
Doğadaki özgür hayvanlar ve otlayan hayvan sürüleri zoolojinin sahasına geçişe işarettir. Nar ağacına yaslanmış ayılar, kuş avlayan maymun, dağ keçisi, sığır ve at grupları.
Yaşlı çoban, koyun çobanı, kaz çobanları, balıkçı, emziren anne ve keçi sağan köylüyü cennete gönderme yapan konular bağlamında değerlendirmek gerekir.
Kır yaşantısı ise tarla işçileri, su değirmenleri ve su kaynakları ile temsil edilmiştir.
Aralarda deveye binen, ev hayvanlarına bakan ya da Antik Çağda sevilen o çember oyunuyla eğlenen çocuklar görülmektedir.
Önü aslan, ortası keçi, arkası ejderha şeklindeki hayal yaratığına (Chimare) karşı savaşmakta olan efsanevi avcı Bellerophon’un ya da Pan’ın omuzlarında oturan çocuk görünümündeki Dionysos’un tasviri, mitoloji alanına girmektedir.
Yarı yarıya kuş olan aslan veya dişi kaplan figürleri, ya da kuş pars karışımı bir yaratık olduğu halde başı okapiye (bir tür zürafa) benzeyen pars gibi egzotik yaratıklar ise saray mozaiğinin kendine has özelliklerindendir.

Binanın yapılış tarihi ise mozaik döşemenin altındaki izolasyon tabakasında bulunan seramik ve inşaat atıklarının yardımıyla belirlenmiştir. İzolasyon katmanında görülen çok sayıdaki seramik parçası “Gazze Amforası” denilen bir tür amforaya aittir. Necef Çölü’nün sulanan yörelerinde üretilen ve tüm Akdeniz’e ihraç edilen şaraplar, bu amforalarla taşınırdı.

Bu bulgulara göre saray mozaiği 6. Yüzyılın ilk yarısında, “Büyük Saray”ın mimarisinde köklü yenilikler yapıldığı bir sırada döşenmiştir. O dönemde de inşaat emrini veren 1. Jüstinyen’den başkası değildi.